„Wirtualny model firmy” to koncepcja pedagogiczna wykorzystywana w projekcie OpenInn, poprzedzającym projekt SP4CE. Poniżej zamieszczono szczegółowy opis metody, która może być pomocna dla nauczycieli (tj. mentorów według terminologii stosowanej w projekcie SP4CE), częściowo w oparciu o materiały z projektu OpenInn. Głównym celem innowacyjnej metody dydaktycznej w postaci „wirtualnego modelu firmy” jest stworzenie silnej wewnętrznej motywacji uczących się i studentów. Im silniejsza motywacja, tym głębsze zaangażowanie w proces nauki.
Motywacja wewnętrzna: „Stymulacja, która składa daną osobę do przyjęcia lub zmiany zachowania w celu uzyskania własnej wewnętrznej satysfakcji lub spełnienia. Motywacja wewnętrzna ma źródło w bezpośredniej relacji pomiędzy daną osobą a określoną sytuacją. Jest niezwykle istotnym czynnikiem kształtującym proces uczenia się lub szkolenia. [46] ”
Etapy „wirtualnego modelu firmy” na podstawie wyników projektu OpenInn [47]:
| Krok 1: Ustaw podstawowe wartości – Dokument wartości |
| Krok 2: Ustal wspólny cel – Brainwriting |
| Krok 3: Dokonaj przeglądu i omówienia wspólnego celu |
| Krok 4: Dokonaj przeglądu i sporządź listę dostępnych zasobów |
| Krok 5 – 10(+/-): Dyskusje bezpośrednie / online / współdzielony dokument |
| Krok 11 (+/-): Zamknięcie: Zdefiniuj osiągnięcie i doświadczenia |
Ryc. 3.1.1 Etapy „wirtualnego modelu firmy”
- Etap 1: Ustalenie podstawowych zasad – Dokument wartości
Pierwszy etap poleca na ustaleniu podstawowych zasad i wartości w danej grupie i ich uzgodnienie ze studentami. Każdy student podaje własną definicję każdego punktu na liście i przedstawia ją na forum grupy w dokumencie pt. „Dokument wartości”. Dokument można przygotować w formacie Google Docs lub dowolnym innym formacie, który członkowie grupy mogą współredagować.
Punkty, które należy uwzględnić w „Dokumencie wartości”
| Bądź zespołem. - Dla mnie, oznacza to, że… | Bądź sobą. - Dla mnie, oznacza to, że… | Bądź kreatywny/a. - Dla mnie, oznacza to, że… |
| To ważna gra. - Dla mnie, oznacza to, że… | Baw się. - Dla mnie, oznacza to, że… | Zaangażowanie. - Dla mnie, oznacza to, że… |
| Unikaj osądów. - Dla mnie, oznacza to, że… | Wspieraj. - Dla mnie, oznacza to, że… |
Ryc. 3.1.2 Punkty, które należy uwzględnić w „Dokumencie wartości”
Jeżeli wybrane punkty wymagają dyskusji, można posłużyć się „Dokumentem wartości” lub przedyskutować za pośrednictwem programu Skype lub Google Talk, bądź podczas bezpośredniego spotkania, w zależności od preferencji grupy. Dokument zawierający krótki opis każdego punktu można opublikować na blogu jako dokument ramowy określający zasady współpracy. Po udostępnieniu i przyjęciu „Dokumentu wartości” dana grupa staje się zespołem.
- Etap 2: Ustalenie wspólnego celu – Brainwriting
Kolejny krok polega na zdefiniowaniu „Wspólnego celu” zespołu w trakcie sesji „brainwriting”, przy pomocy Google Docs lub innego wspólnego dokumentu, w którym każdy członek zespoły zamieszcza swoje pomysły. Brainwriting może się też w miarę możliwości odbywać podczas bezpośredniego spotkania. Na tym etapie zespół określa wspólny cel. Charakterystyka wspólnego celu powinna odpowiadać modelowi PURE SMART, opracowanemu w ramach projektu OpenInn.[i] Oznacza to, że zadaniem członków zespołu jest określenie „Wspólnego celu” przy uwzględnieniu następującej charakterystyki:
| P Personalny i pozytywny (zmierzający ku czemuś, a nie unikający czegoś) |
| U (You – Ty) Wszystko zależy od twojego zaangażowania, działań, od Ciebie |
| R Realistyczny i możliwy do realizacji |
| E Ekologiczny (należy określić pełen zestaw konsekwencji dla tych, którzy są zaangażowani w realizację celu) |
| S Specyficzny (precyzyjnie sformułowany, bez uogólnień) |
| M Możliwy do zmierzenia (co należy zrobić, jak i kiedy uda się to wykonać) |
| A Konieczne jest konkretne działanie zespołowe |
| R Realizacja (potrzebna jest realna i stabilna podstawa) |
| T Wyznaczony termin (należy wyznaczyć termin realizacji celu, aby cel nie był tylko marzeniem) |
Ryc. 3.1.3 Pytania podczas ustalania wspólnych celów
- Etap 3: Przegląd i omówienie wspólnego celu
Po zakończeniu sekcji brainwriting następuje przegląd, omówienie i uzgodnienie wyników brainwritingu. Nauczyciel/mentor kieruje pracą zespołu, który omawia kolejne pytania i na podstawie udzielonych odpowiedzi opracowuje „Wspólny cel”. „Wspólny cel” należy podsumować w 1 lub 2 zdaniach.
- Etap 4: Przegląd i wykaz dostępnych materiałów pomocniczych
Po wyznaczeniu wspólnego celu grupa opracowuje listę z punktami zawierającymi „pozytywy”, np. w Google Docs. Zespół dokonuje przeglądu dostępnych zasobów: umiejętności, wiedzy, doświadczenia, kontaktów, środowisk, źródeł informacji, itp., biorąc pod uwagę wszystko, co mogłoby być przydatne w dyskusjach. „Listę zasobów” można wykorzystywać w późniejszym procesie, zwłaszcza w sytuacjach, które wydają się bez wyjścia. W tym etapie zespół skupia się na pozytywnych aspektach, aby wypracować dobrą atmosferę jako wstęp do kolejnego etapu.
- Etap 5 – 10(+/-): Dyskusja w cztery oczy / na żywo online / wspólny dokument
Po opracowaniu wartości, wspólnego celu i listy zasobów czas przejść do sekcji dyskusji. Spotkania zespołu mogą odbywać się bezpośrednio w sali zajęciowej lub za pośrednictwem programów Skype lub Google Hangout. Podczas spotkań studenci mogą dzielić się pomysłami, testować je i rozwijać przy wsparciu nauczyciela/mentora. Można też organizować spotkania wirtualne, np. dla członków zespołu, którzy muszą uczestniczyć w pracy zespołowej w domu. Podczas spotkań zespół może dokonać samodzielnego wyboru metody pracy, np. pracując wspólnie nad tym samym dokumentem Google Docs.
Ile dyskusji należy przeprowadzić w danym zespole? Zależy od zespołu i dostępnych zasobów. Mogą wystarczyć 3 dyskusje, a być może trzeba będzie zorganizować ponad 6 spotkań/dyskusji. Co ważne, serię spotkań powinna zamykać dyskusja końcowa, którą opisano w następnym kroku.
- Etap 11 (+/-): Zamknięcie: Określenie dokonań i doświadczeń
Końcowe spotkanie zamyka współpracę. W trakcie dyskusji końcowej zespół przedstawia wnioski, a następnie analizuje wykonaną pracę, posługując się następującymi pytaniami:
- Co udało się osiągnąć?
- Jakie wnioski na przyszłość można wyciągnąć z pracy zespołu?
- Jakie są najważniejsze zdobyte doświadczenia?
- Czy udało się zrealizować „Wspólny cel”?
- Monitorowanie projektu.
Rola nauczyciela / mentora
Nauczyciel w projekcie SP4CE pełni rolę mentora. Rola nauczyciela / mentora różni się od klasycznej roli nauczyciela, ponieważ polega na kierowaniu zespołem, który realizuje serię procesów zmierzających do zdefiniowania i realizacji wspólnego celu. Zespół samodzielnie wyznacza wspólny cel we wczesnej fazie projektu, a następnie nauczyciel wspiera realizację całego procesu, który ma doprowadzić zespół do wyznaczonego celu. Nauczyciel / mentor ukierunkowuje studentów / uczących się w wyborze ich roli oraz zachęca uczących się do współpracy w zespole. Role w zespole studentów zależą od powołania i ambicji każdego studenta.
Nauczyciel jest moderatorem grupy / zespołu, a nie nauczycielem w tradycyjnym ujęciu. Twórcze i innowacyjne pomysły zespołu torują drogę do znalezienia rozwiązań problemów, które pojawiają się w realnym przedsiębiorstwie. Rolę nauczyciela można zatem porównać do pomocniczego „katalizatora” i moderatora grupy, a nie lidera zespołu. Trener, moderator, doradca i mentor – oto role nauczyciela w pracy z zespołem.
Co powinien zrobić / powiedzieć moderator?
Poniżej przedstawiono skróconą listę proponowanych działań. Główną rolą moderatora jest jak najskuteczniejsze wspieranie kreatywności i współpracy zespołu oraz tworzenie jak najbardziej pozytywnego środowiska pracy. Rozpoczynanie zdania od „i” lub „oraz” oznacza uzupełnianie i dalsze rozwijanie pierwotnego pomysłu, podczas gdy rozpoczynanie wypowiedzi od „ale” implikuje krytyczne, negatywne komentarze, które nie przyczyniają się do dalszego rozwoju pomysłu. Sugerujemy zatem, aby jak najczęściej rozpoczynać wypowiedź od „oraz” w miejsce „ale”, a co za tym idzie, w miarę możliwości unikać krytyki. Zwracanie się do zespołu z pytaniami rozpoczynającymi się od „jak” przekłada się na większe wsparcie i rozwój, podczas gdy pytanie „dlaczego?” skupia się na przyczynach lub problemie i odwraca uwagę od rozwiązania. (Szczegółowe informacje zamieszczono na wymienionych stronach internetowych).
| Przekazuj pozytywne informacje zwrotne! |
| Zachęcaj wszystkich członków grupy do przedstawiania własnych pomysłów! |
| Zachęcaj do dyskusji na matem przedstawionych pomysłów! |
| Zachęcaj członków zespołu, aby wyjaśnili swoje pomysły! |
| Rozpoczynaj zdania od słów „i/oraz” i „jak”! |
| Skup się na rozwiązaniach! |
| Podsumuj wnioski, wyjaśnić ważne punkty! |
| Podchodź poważnie do wszystkich komentarzy i oceniaj je sprawiedliwie! |
Ryc. 3.1.4 Proponowane zachowanie moderatora grupy
Czego moderator NIE POWINIEN robić / mówić?
Oto krótka lista zachowań, których moderator powinien unikać. Podstawowym założeniem jest ograniczenie negatywnych komentarzy i zachowań w grupie, również ze strony mentora / nauczyciela. Używanie słów „nie”, „ale” i negatywnej krytyki sabotuje proces znajdowania rozwiązań problemów, należy ich zatem unikać (również ze strony nauczyciela). Zadawanie pytania „Dlaczego?” zwraca uwagę na przyczyny, a nie na rozwiązanie, więc należy wystrzegać się tego typu pytań. (Szczegółowe informacje zamieszczono na stronach internetowych, o którym mowa w poprzednim przypisie). Powodzenia!
| Nie wygłaszaj sądów! |
| Unikaj krytyki i negatywnych uwag, stosuj konstruktywne podejście! |
| Nie pozwól, by jeden członek zespołu zdominował dyskusję! |
| Nie próbuj zdominować dyskusji! |
| Nie pozwól, by jeden punkt widzenia zdominował innych! |
| Kontroluj własne uprzedzenia, spróbuj o nich zapomnieć! |
| Nie zaczynaj zdania od słów „ale” i „dlaczego”! |
| Unikaj pytań Tak/Nie, zadawaj pytania otwarte! |
Ryc. 3.1.5 Nieprawidłowe zachowanie moderatora grupy