Techniki kreatywności

Kreatywność jako samospełniająca się przepowiednia [51]

Cel modułu

Moduł zawiera wprowadzenie do kreatywności, poziomów kompetencji w zakresie twórczego myślenia oraz wyjaśnienie i opis 4 technik kreatywności, które są wykorzystywane w uzupełnieniu popularniejszych i bardziej rozpowszechnionych technikami kreatywności, takimi jak brain writing i burza mózgów.

Efekty kształcenia z wykorzystaniem modułu

Uczestnicy szkolenia poznają:

  • 4 poziomy kompetencji w zakresie kreatywności
  • 7 kreatywnych stanów umysłu
  • 4 techniki kreatywności

 

Wstęp

Proces twórczy to nieustanny trening. Każda czynność, która nie wynika z przyzwyczajenia, jest przejawem kreatywności. Większość ludzi wymaga wsparcia w opanowaniu sztuki kreatywności i ukierunkowaniu jej na nowe pomysły i rozwiązywanie problemów [52]

Kreatywność jest zaliczana do zdolności strategicznych. Według [49] jest jedną z cech funkcjonalnych i behawioralnych, które mogą prowadzić do zawodowego sukcesu, o ile zostanie właściwie wykorzystana.

Głównym celem twórczego myślenia jest wyjście poza utarte ramy myślowe, pobudzenie ciekawości, oderwanie od racjonalnych, konwencjonalnych pomysłów i sformalizowanych procedur, puszczenie wodzy fantazji, zwrócenie uwagi na to, co niestandardowe, przypadkowe, uwzględnienie różnorodnych rozwiązań i alternatyw. [54]

Tabela 2.2.1 przedstawia poziomy kompetencji w zakresie kreatywności

 

Poziom 1: Podstawowy Poziom 2: Średniozaawansowany Poziom 3: Zaawansowany Poziom 4: Ekspercki
Wymyślanie nowych pomysłów dotyczących pracy Wymyślanie wielu nowych i unikalnych pomysłów Tworzenie innowacyjnych idei i metod wykonywanie różnych czynności Konsekwentne wymyślanie i wykorzystywanie oryginalnych pomysłów odnośnie własnej osoby i innych ludzi, rozwiązywanie prostych i złożonych problemów
Próbuje rozwiązywać problemy tradycyjnymi sposobami, ale w razie trudności poszukuje nowych rozwiązań Szuka nowych i skuteczniejszych metod, odkrywa związki pomiędzy pozornie odrębnymi ideami i pomysłami Stosuje nowe metody i rozwiązania, potrafi wyjść poza utarte ramy, łączy odmienne idee, nie boi się stosować nieortodoksyjne metody Analizuje i „krzyżuje” informacje dotyczące różnych sytuacji, poszukując rozwiązania problemów
Jest postrzegany/-a jako osoba kreatywna, aktywnie włącza się w procedury burzy mózgów Jest postrzegany/-a jako osoba oryginalna, wnosi wartość dodatkową do burzy mózgów Jest postrzegany/-a jako motywator i przewodnik dla innych osób, stymulując je do wymyślania nowych pomysłów na sesjach burzy mózgów Jest postrzegany/-a jako osoba potrafiąca wydobyć to, co najlepsze z innych ludzi podczas sesji burzy mózgów; naprowadza innych na nowe rozwiązania, powiązania i nowe sposoby wykonywania zadań

Tabela 2.2.1 Poziomy kompetencji kreatywności

Bryan W. Mattimore dowodzi w [55] i [58], że występuje 7 stanów kreatywnego umysłu:

  • Ciekawość – bez ciekawości, twórczy proces nie ma podstawowego paliwa, który może napędzać kreatywność
  • Otwartość – aktywna i kreatywna otwartość na innych i inne idee
  • Niejednoznaczność – umiejętność przyswajania sprzecznych, niejednoznacznych i/lub niekompletnych informacji
  • Odnalezienie i transfer zasad – ten sposób myślenia składa się z 2 części: nawyk myślowy nieustannego rozpoznawania twórczych zasad, które stanowią nieodłączną część danego pomysłu, oraz część 2: dostosowanie zidentyfikowanej zasady lub idei do innego kontekstu, aby powstała nowa idea.
  • Poszukiwanie integralności – dążenie do odkrycia i wiara w to, że istnieje ogniwo łączące pozornie niejednorodne elementy w jedną całość
  • Stan świadomości i wiedzy
  • Tworzenie świata – umiejętność wyobrażenia sobie zupełnie nowych światów, miejsc, ludzi i rzeczy

 

Powyżej przedstawiono kreatywne postawy, które może wypracować każdy z nas. Aby świadomie wpracować nad rozwojem własnej kreatywności, można stosować prostą technikę polegającą na zadawaniu następujących pytań:

  • Dlaczego? Jak to działa?
  • Czego mogę się z tego nauczyć?
  • Jak można rozwiązać tę pozorną sprzeczność? Jeżeli obie sprzeczności są prawdziwe, to co z tego wynika?
  • Jaka działa tu zasada, którą mogę zastosować w innej sytuacji?
  • W jaki sposób uprościć lub udoskonalić to rozwiązanie?
  • Co podpowiada mi intuicja?
  • Wyobraź sobie, że znalazłeś się / znalazłaś się w zupełnie nowym świecie. Jak ten świat wygląda……?

 

Techniki kreatywności

Kreatywność nie jest wrodzoną cechą kilku wybrańców losu. Każdy z nas ma w sobie pewną dozę kreatywności. Kreatywności można się nauczyć, można ją ćwiczyć i rozwijać przy użyciu sprawdzonych technik, które pogłębiają i stymulują umiejętności twórczego myślenia, wymyślania pomysłów i kreatywnych rozwiązań, ułatwiają wyjście poza utarte schematy radzenia sobie z problemami, skłaniają do rozważenia wielu różnych alternatyw, poprawiają produktywność i jakość pracy. „Kreatywność to cecha wyuczona, dzięki której umiemy dostrzegać nowe powiązania pomiędzy koncepcjami lub zdarzeniami, które pozornie mogą wydawać się zupełnie odrębne, co przekłada się na zupełnie nową wiedzę” (Komisja Europejska, 1998 r.). Podstawą kreatywności jest wiedza i informacje. Główne warunki pogłębiania i pobudzania kreatywności w szkole lub w firmie:

  • poczucie szczęścia i dobra zabawa
  • otwarte kanały komunikacji
  • zaufanie, dopuszczenie możliwości niepowodzenia
  • kontakt z zewnętrznymi źródłami informacji
  • niezależność, podejmowanie inicjatywy
  • wspieranie partycypacyjnego procesu podejmowania decyzji, wkład pracowników
  • eksperymentowanie z nowymi pomysłami

Poniżej przedstawiono techniki kreatywności wybrane spośród długiej listy technik przedstawionych w fachowych publikacjach i wykorzystywanych przez trenerów i menedżerów. Pominięto popularne techniki burzy mózgów i brain writing, by skupić się na mniej znanych metodach.

Scenorysy – Story Boarding

Technika twórczego myślenia rozwijająca umiejętności planowania strategicznego i tworzenia scenariuszy, oparta na metodzie burzy mózgów, stosowana głównie w grupach po 8-12 osób. Konieczne jest wyznaczenie lidera i sekretarza. Lider porządkuje pomysły uzyskane podczas burzy mózgów, zapisując je na białej tablicy i tworząc opowieść. Technika storyboardingu pozwala odkrywać powiązania pomiędzy pomysłami i wykazać, jak poszczególne części pasują do siebie. Tę technikę twórczego myślenia można wykorzystywać do omawiania zagadnień, rozwiązywania złożonych problemów i ustalania konkretnych sposobów na wdrożenie określonych rozwiązań. Proces tworzenia „scenorysu” składa się z czterech etapów: a) planowania, b) pomysłów, c) organizacji i d) komunikacji. Każdy etap zawiera 45-minutową sesję twórczego myślenia oraz sesję krytycznej oceny, polegającą na ocenie opracowanego scenorysu.

  • Etap planowania rozpoczyna się od zdefiniowania problemu lub wyjaśnienia omawianego zagadnienia, tzw. nagłówka tematu [topic header]. Następnie należy zdefiniować nagłówek celu, różnorodne kolumny i inne nagłówki (zwykle 10-12) (tytuły kolumn), a następnie przeprowadza się burzę mózgów, by opracować pomysły, które ujmuje się w punkty pod nagłówkami (w pierwszej kolejności pod nagłówkiem celu).
  • W kolejnej fazie opracowuje się tablicę pomysłów, biorąc jedną kolumnę z tablicy planowania, która staje się nagłówkiem tematu, a kolejne punkty z tej kolumny stają się nagłówkami dla nowych pomysłów.
  • W trzeciej fazie – tablicy pomysłów – uczestnicy określają, kto jest odpowiedzialny za wdrożenie wybranych pomysłów, co należy wykonać i kiedy.
  • W ostatniej fazie – tablicy komunikacji – uczestnicy spotkania ustalają, kto powinien pełnić rolę osoby kontaktowej w sprawie wszystkich zdarzeń uwzględnionych na tablicy organizacji. Lider komponuje grafikę, która podsumowuje lub przedstawia najważniejsze punkty wypracowane w toku techniki storyboardingu. Mogą to być modele, miejsca lub przedmioty strategiczne [56].

 

Nicnierobienie

Technikę nicnierobienia opisał Brian Clegg w książce „Crash Course in Creativity”.

Według [56] metodę nicnierobienia można zastosować, kiedy wychodzimy z założenia, że trzeba podjąć jakieś działania w odpowiedzi na określoną kwestię / problem. W takiej sytuacji warto pomyśleć, co się stanie, jeżeli nie podejmiemy żadnych działań. Należy na chwilę zatrzymać się i pomyśleć – albo indywidualnie, albo w grupie – o możliwych skutkach nienierobienia.

W efekcie dojdziemy do jednego z trzech możliwych wniosków:

  • Problem nie wymaga podejmowania żadnych działań
  • Uda się wymyślić nowy sposób na to, jak najlepiej rozwiązać problem
  • W miejsce pierwotnego problemu pojawią się problemy alternatywne, które trzeba będzie rozwiązać

 

Technika kwitnącego lotosu [Lotus Blossom]

Zgodnie z publikacją [60] technikę kwitnącego lotosu można stosować w planowaniu scenariuszy, a zwłaszcza scenariuszy planowania strategicznego. Jest to technika grupowa, dzięki której można zyskać głębszy, pełniejszy obraz różnych rozwiązań danego problemu. Etap pierwszy polega na umieszczeniu w centralnym miejscu problemu lub tematu, obok którego umieszcza się puste pola lub koła. Podczas burzy mózgów wymyśla się dodatkowe pomysły (rozwiązania lub zagadnienia), które zapisuje się w pustych polach. W kolejny kroku każdy z wymienionych pomysłów staje się centralnym punktem, wokół którego rysuje się kolejne puste pola, które następnie wypełnia się kolejnymi wymyślonymi pomysłami. Ten proces trwa do momentu uzyskania satysfakcjonującego rozwiązania lub wystarczającej liczby pomysłów, zgodnie z opisem przedstawionym w publikacji [56].

Listy kontrolne

Technika twórczego myślenia w postaci „listy kontrolne” stosuje się głównie w procesie doskonalenia i modyfikacji produktów. Technika polega na stosowaniu zestawu słów, czasowników, przymiotników lub zwrotów w postaci list kontrolnych lub tabel do produktu, usługi lub ich atrybutów. Najbardziej znanym narzędziem tego typu jest lista kontrolą Osborna, która składa się z czasowników: wykorzystać do innych celów, dostosować, zmodyfikować, maksymalizować, minimalizować, zastąpić, zmienić kolejność i połączyć.  Każdy czasownik zawiera rozszerzone wyjaśnienie w formie pytań. Czasownik „zastąpić” zawiera następujący zestaw pytań: Co możesz zastąpić? Jak możesz zastąpić? Czym możesz zastąpić? Jakiego innego materiału możesz użyć? Jakiego innego procesu możesz użyć? Jakiej inne mocy możesz użyć? Jakie inne miejsca możesz wykorzystać? Jakiego innego podejścia możesz użyć? Jakiego innego tonu głosu możesz użyć? [53]. Metodę stosuje się do każdego z czasowników, by stworzyć rozszerzony opis produktu lub usługi. Lista kontrolna Osborna jest też znana też pod nazwą SCAMPER (akronim czasowników: Substitute, Combine, Adapt, Magnify, Put to other use, Eliminate i Rearrange).

Techniki twórczego myślenia wspomagane komputerowo

Wspomagane komputerowo techniki, które stymulują procesu kreatywnego myślenia, wykorzystują modele komputerowe (oprogramowanie) do tworzenia i uporządkowywania pomysłów w pracy twórczej. Techniki tego typu najczęściej stosuje się m.in. w planowaniu badań, projektowaniu produktu, pozyskiwaniu wiedzy, podejmowaniu decyzji i motywowaniu. Do tej kategorii zalicza się skomputeryzowane techniki twórczego myślenia, takie jak modele oparte na sztucznej inteligencji, systemy Idea Processors oraz systemy wizualizacji i systemy graficzne.

Wnioski

W tym module podjęto próbę definicji i omówienia kreatywności lub twórczego myślenia. Scharakteryzowano cztery poziomy kompetencji w zakresie kreatywnego myślenia, 7 twórczych stanów umysłu oraz prostą technikę zadawania pytań, która pozwala świadomie rozwijać i ćwiczyć kreatywność. W zasadniczej części modułu przedstawiono 4 techniki twórczego myślenia, które są wykorzystywane w uzupełnieniu popularniejszych i bardziej rozpowszechnionych technik kreatywności, takich jak brain writing i burza mózgów.