Cel modułu

W tym module przedstawiono krótką charakterystykę znaczenia technologii teleinformatycznych w nowoczesnych procesach kształcenia oraz opis narzędzi służących zwiększaniu kreatywności studentów.

Efekty kształcenia z wykorzystaniem modułu

Czytelnicy zapoznają się z rolą i oddziaływaniem technologii teleinformatycznych w kontekście zmian w procesie kształcenia, które mają uczynić go bardziej interesującym dla młodszej generacji; poznają też narzędzia, które mogą przyczynić się do pogłębienia kreatywności i krytycznego myślenia wśród studentów.

Wstęp

Nową generację studentów nazywa się mianem „cyfrowych tubylców”, NetGen lub generacją Google[4]. Wzrastają, otoczeni technologią i w sposób naturalny uczą się wykorzystywać technologie teleinformatyczne w różnych codziennych sytuacjach. Młoda generacja czerpie największą motywację do nauki w procesie kształcenia opartym na eksperymentowaniu i eksplorowaniu, wykorzystującym:

• elementy zabawy
• wypróbowywanie alternatywnych rozwiązań poprzez myślenie i patrzenie na różne kwestie z innej perspektywy
• kreatywne myślenie w ramach realizacji celu,
• powiązania pomiędzy już zdobytą i nową wiedzą oraz krytyczne podejście do pomysłów, działań i wyników.

Wszystkie z powyższych elementów to kluczowe wyznaczniki kreatywnego myślenia. Co ważne, we wszystkich z powyższych działań można wykorzystywać technologie teleinformatyczne[1].

Rola technologii teleinformatycznych w procesie edukacji

W publikacji [4] wskazano, że pod wpływem presji ze strony UE większość placówek edukacyjnych w Europie wyposażyła się w technologie teleinformatyczne (komputery, interaktywne tablice, Internet). Systematycznie rosnąca liczba placówek edukacyjnych inwestuje w zakup innego wyposażenia, m.in. laptopów, mikroskopów elektronicznych, kamer internetowych, itp. Różnego rodzaju szkoły w Europie korzystają z platformy Moodle, serwisów internetowych typu Wiki, blogów oraz prowadzą własne strony internetowe. Za pośrednictwem platform internetowych rodzice mogą mieć dostęp do materiałów szkoleniowych i zadań, dzięki którym mogą poznać i lepiej zrozumieć nowe metody kształcenia oraz pomóc własnym dzieciom w zadaniach domowych.

Z drugiej jednak strony niedobory i braki w informatyzacji procesu edukacji w dużym stopniu dotyczą stopnia obeznania nauczycieli z technologiami teleinformatycznymi. Duży odsetek nauczycieli stosuje technologie teleinformatyczne w uzupełnieniu lub w miejsce tradycyjnych narzędzi (interaktywne tablice w miejsce tradycyjnych tablic, prezentacje PPT w miejsce podręczników), natomiast Internet służy głównie jako źródło nowych informacji podczas przygotowania do lekcji.

Umiejętność posługiwania się technologiami teleinformatycznymi polega na właściwym wyborze, stosowaniu i ocenie technologii teleinformatycznych. Jest to zdolność to uzyskania dostępu, stosowania, rozwijania, tworzenia i komunikowania informacji, rozwiązywania problemów, opracowywania pomysłów, tworzenia modeli i sterowania urządzeniami, itp. przy pomocy narzędzi technologicznych. [3] Technologie teleinformatyczne ułatwiają przekształcanie pomysłów w konkretne rezultaty (np. sekwencję nut z rytmem, grafikę, arkusz kalkulacyjny lub stronę internetową, obraz graficzny, sekwencję wideo lub krótką animowaną sekwencję zdarzeń), które można oglądać, których można słuchać i o których można dyskutować, aby pobudzić kreatywność. Nauczanie z wykorzystaniem technologii teleinformatycznych ma charakter zabawy i jest bardzo angażujące[1]. Technologie teleinformatyczne umożliwiają wypracowanie autonomicznego modelu nauki, który wzmacnia zaangażowanie, kreatywność i krytyczne myślenie, które idą w parze z niezależnie prowadzonym procesem badawczym, ponieważ zadaniem uczących się jest gromadzenie, wybór, analiza, organizowanie, uzupełnianie, przekształcanie i prezentowanie wiedzy przy użyciu technologii teleinformatycznych w ramach autentycznego, aktywnego paradygmatu kształcenia.[9]

Kluczowym czynnikiem w nabyciu umiejętności posługiwania się właściwym narzędziem teleinformatycznym jest uprzednie nauczenie studentów korzystania z ICT, a następnie zastosowanie danego narzędzia w określonym temacie lub w rozwiązywaniu konkretnego problemu.

Narzędzia teleinformatyczne, takie jak interaktywne tablice, urządzenia do projekcji wideo i mikroskopy podłączone do komputerów, arkusze kalkulacyjne przygotowane do gromadzenia i modelowania danych, płyty CD, prezentacje z animacjami i filmami wideo można wykorzystywać jako pomocnicze narzędzie technologiczne oraz narzędzia, które wzmacniają motywację, zaangażowanie i kreatywność studentów w proces kształcenia. Wszystko zależy od sposobu wykorzystania teleinformatyki przez nauczyciela. Niestety nie dysponujemy żadnymi ogólnymi wytycznymi, które zawierałyby gotowy przepis na rozwój kreatywności w praktyce.[4]

Teleinformatyka i społecznościowe technologie komputerowe mogą kształtować proces nauczania i uczenia się poprzez:

• pobudzanie różnych zmysłów poprzez wizualizacje i reprezentacje multimedialne, zarówno opracowywane przez nauczycieli, jak i dające możliwość rozwijania kreatywności przez uczniów i studentów;
• bogatsze możliwości współpracy dzięki zastosowaniu nowych narzędzi produkcji treści online, umożliwiające zamieszczanie komentarzy i nawiązywanie kontaktów, co poprawia zarówno ogólne, jak i indywidualne wyniki;
• wspieranie zróżnicowania i różnorodności poprzez udostępnianie nauczycielom szerokiej oferty narzędzi dydaktycznych i metodologicznych, które można wpasować w cele nauczania;
• zachęcanie uczących się do personalizacji procesu nauczania we wspierającym środowisku wzajemnej pomocy, refleksji i krytyki oraz w interakcji z nauczycielami i rówieśnikami, łącząc zajęcia formalne, nieformalne i pozaformalne. [10]

Dynamiczny rozwój w dziedzinie teleinformatyki nie pozostaje bez wpływu na edukację. Inteligentne technologie coraz śmielej wkraczają do życia pozaszkolnego, co przekłada się na coraz częste ich wykorzystywanie do celów edukacyjnych. Studenci i nauczyciele mogą się ze sobą porozumiewać (nauczać, uczyć się, odkrywać, współpracować, tworzyć i dzielić się) w bezpiecznym, interesującym, angażującym i wspierającym środowisku. Ryc. 2.1.1 przedstawia szeroką gamę pomysłów dotyczących zastosowania technologii teleinformatycznych w edukacji.

Rys. 2.1.1: Praktyczne pomysły dotyczące kształcenia w środowisku wzbogaconym o technologie cyfrowe; źródło: [2]

Narzędzia teleinformatyczne do wzmacniania kreatywności

Samo zastąpienie tradycyjnych narzędzi rozwiązaniami teleinformatycznymi nie prowadzi do kreatywności i innowacji. Ich połączenie może rozszerzyć przestrzeń dla obu strony biorących udział w procesie kształcenia.[4] Pod wpływem zmian w dziedzinie technologii, takich jak opracowanie i wdrożenie Web 2.0 i technologii chmury nieuchronnie zmienia się również charakter technologii nauczania i uczenia się – stają się one bardziej społecznościowe, kolektywne i multimodalne.[5] Konwergencja telekomunikacji i komputerów stworzyła niezliczone możliwości wykorzystywania nowych narzędzi technologicznych w systemie nauczania i uczenia się.[6] Teleinformatyka otwiera nową przestrzeń do udostępniania, rozwijania, przekształcania i dzielenia się pomysłami w różnym stylu i w różnym formacie. Uczący się może bez trudu korzystać z współdzielonych materiałów i przestrzeni do nauki, wybierać modele nauczania ukierunkowane na uczącego się lub współpracę w grupie, rozwijać krytyczne i twórcze myślenie oraz umiejętności rozwiązywania problemów.[6] Narzędzia w postaci portali społecznościowych (Facebook, My Space, Twitter), udostępnianie zakładek, multimedia (Flickr, YouTube), gry online (Second Life) i blogi dają nowe możliwości wyrażania swojej kreatywności, udostępniania efektów swojej pracy szerszej widowni i uzyskiwania informacji zwrotnych. Sieci innowacji mogą mieć postać klasterów, ekosystemów biznesowych, uczących się społeczności, strategicznych sojuszy lub żywych laboratoriów. Do pobudzania kreatywności mogą służyć następujące narzędzia[8]:

• Blogi rozwijają kreatywne myślenie i umiejętności pisania; studenci mogą zamieszczać posty na każdy temat oraz komentować posty innych studentów, otwarcie wyrażać swoje opinie i prezentować pomysły, nie martwiąc się o stopnie lub błędy gramatyczne. Blogowanie zachęca studentów do wzięcia odpowiedzialności za własną edukację oraz włączenia kreatywnych działań w proces samokształcenia. Studenci mogą korzystać z popularnych platform dla blogerów, takich jak Edublogs, Blogger, WordPress.
• Narzędzia do tworzenia kreskówek i komiksów doskonale sprawdzają się w edukacji, ponieważ studenci uwielbiają kreskówki i komiksy. Ich wykorzystanie w procesie kształcenia sprawia, że studenci wykazują niespotykane wcześniej zaangażowanie. Tworzenie własnego komiksu lub animacji pozwala im rozwinąć skrzydła własnej kreatywności i zanurzyć się w twórczym świecie, w którym nie obowiązują żadne ograniczenia. Jedną ze polecanych stron jest portal Cartoons for the Classroom’.
• Mapy mentalne i narzędzia do przeprowadzania burzy mózgów pobudzają kreatywność uczniów i zapewniają różnorodne możliwości dzielenia się własnymi przemyśleniami. Burza mózgów to doskonałe narzędzie edukacyjne, które zachęca studentów, by zaczęli myśleć niestandardowo i kreatywnie. Posługując się narzędziami teleinformatycznymi, uczniowie i studenci mogą korzystać z łatwych w obsłudze i bezpłatnych narzędzi do opracowywania fantastycznych map mentalnych i wykresów ilustrujących dane temat lub koncepcję. Można korzystać z aplikacji Online Brainstorming, oprogramowania Mind Mapping, Whiteboards do współpracy rozproszonej, SpiderScribe, Wise Mapping, ChartTool, Creately i wielu innych, które ułatwiają tworzenie pomysłów (ideację) i umożliwiają grupowy udział w sesji ideacji bez konieczności fizycznego gromadzenia się w jednym miejscu. Bardziej złożone narzędzia – platformy do zarządzania procesami twórczymi i platformy crowdsurfingowe ułatwiają zarządzanie samym procesem.
• Infografiki służą do przedstawienia danych w sposób kolorowy i interesujący. Korzystając z bezpłatnych narzędzi do tworzenia infografiki, studenci mogą tworzyć pomysłowe grafiki, które ułatwiają i przyspieszają interpretację informacji. Mogą wykorzystywać własną kreatywność i wyobraźnię, by wymyślać infografiki dotyczące danego tematu, koncepcji lub na dowolny wybrany temat. Następnie mogą udostępniać infografiki i zamieszczać je na własnym blogu. Do tworzenia infografiki służą Wordle, Tableau, Inkspace i wiele innych narzędzi.
• Narzędzia audio i wideo umożliwiają tworzenie własnych treści audio i wideo oraz ich odtwarzanie podczas zajęć lub zamieszczanie na blogu klasowym lub na stronie internetowej szkoły. Studenci mogą tworzyć filmy, korzystając z programów Jing, Camstudio, Screenr, etc. Do tworzenia materiałów audio służą m.in. programy Vocaro, Audio Pal, Record MP3.
• Opowieści cyfrowe [Digital storytelling] to doskonałe narzędzie komunikacji. Rozwijają umiejętności twórcze uczniów i studentów oraz ułatwiają poznawanie znaczenia własnej pracy i doświadczeń. Uczniowie i studenci mogą tworzyć własne opowieści cyfrowe, korzystając z wielu różnych narzędzi, takich jak Story Bird, PicLits, Slidestory i inne. Dostępne są również aplikacje na telefony, dzięki którym uczniowie i studenci mogą tworzyć opowieści cyfrowe w dowolnym miejscu i o dowolnej porze.
• Gry to jeden z najlepszych sposobów na rozwijanie współpracy i kreatywności. Gry edukacyjne sprawiają, że uczniowie głęboko angażują się w proces edukacji poprzez elementy interaktywne i fantazyjne, które rozpalają kreatywne myślenie. Niektóre gry edukacyjne są dostępne bezpłatnie, m.in. na portalach Capital Penguin, Grammar Gorillas i FunBrain.com.

Wnioski

Z doświadczenia wynika, że uczniowie i studenci powinni dysponować odpowiednim poziomem kompetencji, który nie odnosi się bezpośrednio do umiejętności funkcjonalnych, ponieważ potrafią oni posługiwać się narzędziami teleinformatycznymi w sposób naturalny i bez jakichkolwiek obaw o ewentualną porażkę. Generacja NetGen potrafi poruszać się po świecie technologii cyfrowych, ale musi nauczyć się, w jaki sposób wykorzystywać potężne narzędzia technologiczne do twórczej pracy, innowacji i osiągania oryginalnych rezultatów, jak również etycznego korzystania z innych źródeł bez popełniania plagiatu ani naruszania dóbr innych osób. [10]

Tworzenie kultury otwartych innowacji wymaga wynagradzanej pracy zespołowej i zmian organizacyjnych, wzmacniających wewnętrzną i zewnętrzną współpracę. W ten sposób powstają globalne sieci innowacji. A kluczowa rola edukacji polega na kształtowaniu umiejętności współpracy i dzielenia się pomysłami z innymi bez strachu przed porażką.