Η δημιουργικότητα είναι αυτό-εκπληρούμενη προφητεία.

Σκοπός της ενότητας

Ο κύριος στόχος του μαθήματος είναι να εισαγάγει τη δημιουργικότητα, τα επίπεδα επάρκειας της δημιουργικότητας και να εξηγήσει και να περιγράψει 4 τεχνικές δημιουργικότητας που χρησιμοποιούνται μαζί με τις πιο κοινές και διαδεδομένες τεχνικές δημιουργικότητας όπως brain writing and brain storming.

Μαθησιακά αποτελέσματα

Μετά τη μελέτη της ενότητας θα μπορείτε να:

• Χαρακτηρίζετε και περιγράφετε 4 επίπεδα επάρκειας της δημιουργικότητας
• Κάνετε λίστα με 7 δημιουργικές νοοτροπίες
• Περιγράφετε και εξηγείτε τις 4 τεχνικές δημιουργικότητας

 

Εισαγωγή

Η δημιουργική διαδικασία είναι μια συνεχής άσκηση. Ό, τι κάνουμε που δεν είναι συνήθεια είναι δημιουργικό. Η αξιοποίηση της δημιουργικής δύναμης και η τροπή προς την κατεύθυνση νέων ιδεών και την επίλυση των προβλημάτων είναι αυτό για το οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται βοήθεια. [52]

Η δημιουργικότητα ανήκει στις στρατηγικές ικανότητες και σύμφωνα με το [49] είναι ένα μέρος μιας σειράς από πλήρεις λειτουργικές και συμπεριφορικές ιδιότητες που, όταν αξιοποιηθούν πλήρως, μπορεί να βοηθήσουν να φτάσουμε στην επαγγελματική επιτυχία.

Κύριοι στόχοι της δημιουργικής διαδικασίας σκέψης είναι να σκεφτούμε πέρα από τα υφιστάμενα όρια, να ξυπνήσουμε την περιέργεια, να απομακρυνθούμε από την λογική, τις συμβατικές ιδέες και τις τυποποιημένες διαδικασίες, να στηριχθούμε στην φαντασία, στο αποκλίνον, το τυχαίο και να εξετάσουμε πολλαπλές λύσεις και εναλλακτικές λύσεις [54 ].

Ο πίνακας δείχνει τα επίπεδα επάρκειας της δημιουργικότητας

 

 

 

 

 

Επίπεδο 1: Βασικό	Επίπεδο 2: Μεσαίο	Επίπεδο 3: Προχωρημένο	Επίπεδο 4: Εμπειρογνώμων
Δημιουργεί νέες ιδέες σχετικά με τη δουλειά του/της	Δημιουργεί πολλές νέες και δημιουργικές ιδέες	Αναπτύσσει καινοτόμες ιδέες και μεθόδους λειτουργίας	Συνεχώς δημιουργεί και εφαρμόζει πρωτότυπες ιδέες για τον εαυτό του, αντιμετωπίζοντας απλά και σύνθετα προβλήματα
Δοκιμάζει παλιές λύσεις στα προβλήματα, αλλά ψάχνει για νέες μεθόδους όταν προκληθεί	Ψάχνει για νέες και πιο αποτελεσματικές μεθόδους, κάνοντας συνδέσεις με προηγούμενες άσχετες ιδέες	Κυνηγάει νέες μεθόδους και λύσεις, σκέφτεται έξω από το κουτί, συνδέει άσχετες ιδέες, δε φοβάται να χρησιμοποιήσει ανορθόδοξες μεθόδους	Χρησιμοποιεί την ανάλυση και διασταύρωση πληροφοριών από μία κατάσταση σε μια άλλη για να λύσει προβλήματα
Είναι δημιουργικός και συνεισφέρει σε συνεδρίες brainstorming	Είναι αυθεντικός και φέρει προστιθέμενη αξία  σε συνεδρίες brainstorming	Κινητοποιεί και καθοδηγεί τους άλλους να παράγουν νέες ιδέες σε συνεδρίες brainstorming	Βγάζει τον καλύτερο εαυτό των άλλων σε συνεδρίες brainstorming, οδηγώντας τους να ανακαλύψουν νέες συνδέσεις, νέες λύσεις και νέους τρόπους να γίνουν οι εργασίες

Πίνακας. Επίπεδα επάρκειας της δημιουργικότητας

Σύμφωνα με τον Bryan W. Mattimore [55], [58] υπάρχουν 7 νοοτροπίες:

• Η περιέργεια – χωρίς περιέργεια, η δημιουργική διαδικασία δεν έχει το βασικό υλικό που χρειάζεται
• Η διαφάνεια – και ενεργό και δημιουργικό άνοιγμα προς τους άλλους και τις ιδέες τους
• Η αποδοχή της ασάφειας – η ικανότητα να διασκεδάσει αντιφατικές, ασαφείς, ή / και ελλιπείς πληροφορίες
• Η αναζήτηση και η μεταφορά αρχών – αυτή η νοοτροπία αποτελείται από 2 μέρη: 1) τη νοητική συνήθεια εντοπισμού συνεχώς δημιουργικών αρχών που ενυπάρχουν σε μια ιδέα και 2): την προσαρμογή των εντοπισμένων αρχών ή ιδεών σε ένα άλλο πλαίσιο για τη δημιουργία μιας νέας ιδέας.
• Η αναζήτηση για την ακεραιότητα – η επιθυμία να ανακαλύψει και η πεποίθηση ότι υπάρχει μια σύνδεση που ενώνει τα φαινομενικά ετερόκλητα στοιχεία φτιάχνοντας το παζλ στο δημιουργικό μυαλό του ως ένα ενιαίο ολοκληρωμένο σύνολο.
• Η Συνειδητή Γνώση
• Η δημιουργία κόσμων – η ικανότητα να φανταστεί εντελώς νέους κόσμους, τόπους, ανθρώπους και πράγματα

 

Οι παραπάνω νοοτροπίες που περιεγράφηκαν υπάρχουν σε όλους μας. Για να εκπαιδεύσουμε συνειδητά και να αναπτύξουμε τη δημιουργικότητα μας μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια απλή τεχνική όπως να απαντήσουμε τις ακόλουθες ερωτήσεις:

• Γιατί; Πώς λειτουργεί;
• Ποια είναι η μάθηση εδώ;
• Τι μπορεί να επιλύσει αυτή τη φαινομενική αντίφαση; Ή, αν και οι δύο από αυτές τις αντιφάσεις είναι σωστές, ποιες ιδέες θα μπορούσαν να συνεπάγονται;
• Ποια είναι η αρχή σε αυτό το πράγμα που μπορεί να ισχύει για το άλλο πράγμα;
• Τι θα το έκανε αυτό μια απλή ή όμορφη λύση;
• Τι μου λέει η διαίσθησή μου ;
• Εάν επρόκειτο να μπούμε σε εντελώς νέο κόσμο, πώς φαντάζομαι ότι αυτός ο κόσμος θα μοιάζει …… ..;

 

Τεχνικές δημιουργικότητας

Η δημιουργικότητα δεν είναι μια έμφυτη ποιότητα μόνο για λίγα επιλεγμένα άτομα. Η δημιουργικότητα είναι παρούσα σε όλους. Μπορεί να μαθευτεί, να εξασκηθεί και να αναπτυχθεί με τη χρήση δοκιμασμένων τεχνικών που, ενισχύοντας και τονώνοντας τις δημιουργικές ικανότητες, ιδέες και δημιουργικά αποτελέσματα, μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να μετακινηθούν από τον κανονικό τρόπο επίλυσης προβλημάτων τους, ώστε να μπορέσουν να εξετάσουν ένα ευρύ φάσμα εναλλακτικών λύσεων και να βελτιώσουν την παραγωγικότητα και ποιότητα της εργασίας. «Η δημιουργικότητα είναι έτσι κατασκευασμένη ως ικανότητα που μας επιτρέπει να ορίσουμε νέες σχέσεις μεταξύ των εννοιών ή γεγονότων, οι οποίες δεν φαίνονταν εμφανώς να συνδέονται πριν, και οι οποίες οδηγούν σε μια νέα κατάσταση γνώσης» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1998). Η γνώση και η πληροφορία αποτελούν τη βάση για τη δημιουργικότητα. Βασικά σημεία για να αυξήσετε ή να ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα σε ένα σχολείο ή εταιρεία είναι:

• να είστε χαρούμενοι, να διασκεδάζετε
• να κρατάτε τα κανάλια επικοινωνίας ανοιχτά
• να εμπιστεύεστε, να αποδέχεστε την αποτυχία
• να έχετε επαφές με εξωτερικές πηγές πληροφόρησης
• να έχετε ανεξαρτησία, να παίρνετε πρωτοβουλίες
• να υποστηρίζετε τη συλλογική λήψη αποφάσεων και τη συνεισφορά των υπαλλήλων
• να πειραματίζεστε με νέες ιδέες

Παρακάτω δίνονται οι τεχνικές δημιουργικότητας που έχουν επιλεγεί μεταξύ πολυάριθμων αναφορών σε πολλές επαγγελματικές δημοσιεύσεις και χρησιμοποιούνται από τους εκπαιδευτές και τους διευθυντές. Υπό την προϋπόθεση ότι το brainstorming και το brain writing είναι ευρέως γνωστά, έχουμε επιλέξει κάποιες άλλες τεχνικές για να διευρύνουν την άποψή μας.

Πίνακας ιστοριών (story boarding)

Είναι μια τεχνική δημιουργικότητας για τη στρατηγική και το σενάριο σχεδιασμού που βασίζεται στο brainstorming και χρησιμοποιείται κυρίως από ομάδες. Απαιτεί έναν αρχηγό, έναν γραμματέα και λαμβάνει χώρα σε μια ομάδα 8-12 ατόμων. Ο αρχηγός οργανώνει τις ιδέες που δημιουργούνται από το brainstorming σε μια λογική σειρά σε έναν άσπρο πίνακα δημιουργώντας μια ιστορία. Η τεχνική αυτή επιτρέπει τον εντοπισμό των διασυνδέσεων των ιδεών και πώς όλα τα κομμάτια ταιριάζουν μεταξύ τους. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προσδιοριστούν τα ζητήματα, τα προβλήματα, να λυθεί ένα πολύπλοκο πρόβλημα και να καθοριστούν τρόποι για να εφαρμόσουν λύσεις. Η διαδικασία του πίνακα ιστοριών περιλαμβάνει τέσσερις φάσεις: α) τον σχεδιασμό, β) τις ιδέες, γ) την οργάνωση και δ) την επικοινωνία. Κάθε φάση περιλαμβάνει μια δημιουργική συνεδρία (διαρκεί 45 λεπτά) και μια κρίσιμη συνεδρία, στην οποία οι συμμετέχοντες κρίνουν τον πίνακα ιστοριών τους.

• Η φάση σχεδιασμού ξεκινάει με τον ορισμό του προβλήματος ή το θέμα προς εξέταση – η επικεφαλίδα του θέματος. Επικεφαλίδα στόχου, μια άλλη στήλη και μια άλλη, συνήθως 10-12, επικεφαλίδες (τίτλοι στηλών) γράφονται στον πίνακα και γίνεται brainstorm για να βρεθούν ιδέες που θα μπουν κάτω από τις επικεφαλίδες (η επικεφαλίδα στόχου είναι η πρώτη στη λίστα).
• Στη δεύτερη φάση – τον πίνακα ιδεών, οι συμμετέχοντες παίρνουν μια στήλη του πίνακα σχεδιασμού, η οποία γίνεται επικεφαλίδα θέματος και τα στοιχεία αυτής της στήλης γίνονται επικεφαλίδες νέων ιδεών.
• Στην τρίτη φάση – τον πίνακα οργάνωσης, οι συμμετέχοντες προσδιορίζουν ποιος είναι υπεύθυνος για την υλοποίηση των επιλεγμένων λύσεων, τι πρέπει να συμβεί και πότε.
• Στην τελευταία φάση – τον πίνακα επικοινωνίας, οι συμμετέχοντες προσδιορίζουν με ποιους πρέπει να επικοινωνήσουν όλα τα γεγονότα που προσδιορίζονται στον πίνακα οργάνωσης να λάβουν χώρα. Μέσω της διαδικασίας, παρουσιάζονται στον υπεύθυνο οπτικά γραφικά για να συνοψίσουν ή να παρουσιάσουν σχετικά σημεία. Αυτά μπορεί να είναι στρατηγικά μοντέλα, μέρη ή πράγματα [56].

 

Δεν κάνω τίποτα

Do Nothing (Δεν κάνω τίποτα) είναι μια τεχνική που περιγράφεται από τον Brian Clegg στο βιβλίο του «Crash Course in Creativity».

Σύμφωνα με το [56] μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη μέθοδο σε μια κατάσταση, όταν κάνουμε την παραδοχή ότι κάτι πρέπει να γίνει σχετικά με ένα συγκεκριμένο θέμα / πρόβλημα, αλλά τι θα συμβεί αν «δεν κάνουμε τίποτα»; Σταματήστε και σκεφτείτε για λίγο, είτε μόνοι σας είτε ως ομάδα, σχετικά με τα αποτελέσματα, αν δεν κάνετε τίποτα.

Αυτό συνήθως οδηγεί σε ένα από τα τρία πιθανά αποτελέσματα:

• Το πρόβλημα δε χρειάζεται να επιλυθεί
• Θα έχετε καλύτερη εικόνα ποια είναι τα οφέλη επίλυσης του προβλήματος
• Θα δημιουργήσετε κάποια επιπλέον προβλήματα προς επίλυση

 

Lotus Blossom

Σύμφωνα με το [60] αυτή η τεχνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στο σχεδιασμό σεναρίων και είναι χρήσιμη για την πρόβλεψη στρατηγικών σεναρίων. Είναι σχεδιασμένη για ομάδες και χρησιμοποιείται για να παρέχει μια βαθύτερη ματιά σε διάφορες λύσεις στα προβλήματα. Ξεκινά με μια κεντρική ιδέα πυρήνα που περιβάλλεται από οκτώ άδεια κουτιά ή κύκλους. Χρησιμοποιώντας το brainstorming, οκτώ πρόσθετες ιδέες (λύσεις ή θέματα) γράφονται σε αυτά τα πλαίσια. Στο επόμενο βήμα, κάθε μία από αυτές τις οκτώ ιδέες γίνεται ο πυρήνας ενός άλλου συνόλου οκτώ περιβάλλοντων άδειων κουτιών, τα οποία συμπληρώνονται από νέες ιδέες, χρησιμοποιώντας brainstorming. Η διαδικασία συνεχίζεται μέχρις ότου μια ικανοποιητική λύση ή ένας ικανοποιητικός αριθμός ιδεών προκύψουν όπως περιγράφεται π.χ. στο [56].

Λίστες ελέγχου

Αυτή η δημιουργική τεχνική χρησιμοποιείται κυρίως για τη βελτίωση του προϊόντος ή την τροποποίηση. Πρόκειται για την εφαρμογή μιας σειράς λέξεων, ρημάτων, επιθέτων ή φράσεων που περιέχονται σε καταλόγους ή πίνακες σε ένα υπάρχον προϊόν ή υπηρεσία ή στα χαρακτηριστικά του. Η λίστα ελέγχου Osborn είναι η πιο γνωστή και περιλαμβάνει τα ρήματα: θέτω σε άλλες χρήσεις, προσαρμόζω, τροποποιώ, μεγεθύνω, ελαχιστοποιώ, υποκαθιστώ, αναδιατάσσω, αντιστρέφω και συνδυάζω. Κάθε ρήμα περιέχει επίσης ένα διευρυμένο ορισμό με τη μορφή ερωτήσεων. Για παράδειγμα, η περιγραφή του ρήματος υποκαθιστώ είναι: Ποιος άλλος αντ ‘αυτού; Τι άλλο αντ ‘αυτού; Άλλο συστατικό; Άλλο υλικό; Άλλη διαδικασία; Άλλη εξουσία; Άλλο μέρος; Άλλη προσέγγιση; Άλλο τόνο της φωνής; [53]. Η μέθοδος είναι να εφαρμοστεί κάθε ένα από τα ρήματα και η περιγραφή του σε ένα προϊόν ή υπηρεσία. Η λίστα ελέγχου του Osborn, επίσης είναι γνωστή ως τρεχάλα, ορίζει ποια γράμματα αναφέρονται στις δράσεις υποκαθιστώ, συνδυάζω, προσαρμόζω, μεγεθύνω, θέτω σε άλλη χρήση, εξαλείφω και αναδιατάσσω.

Τεχνικές δημιουργικότητας με βάση τους υπολογιστές

Τεχνικές που στηρίζονται σε υπολογιστές για την τόνωση της ανθρώπινης δημιουργικής διαδικασίας έχουν άμεσο και ρεαλιστικό στόχος, ο οποίος είναι η εφαρμογή των υπολογιστικών μοντέλων (λογισμικά) για τη δημιουργία και την οργάνωση ιδεών για δημιουργική εργασία. Χρησιμοποιούνται συχνότερα στον προγραμματισμό της έρευνας, το σχεδιασμό του προϊόντος, την απόκτηση γνώσεων, τη λήψη αποφάσεων, τα κίνητρα, κλπ Μπορούμε να διακρίνουμε τις ομάδες των ηλεκτρονικών τεχνικών δημιουργικότητας, όπως μοντέλα AI, συστήματα επεξεργασίας ιδεών και απεικόνισης και γραφικά συστήματα.

Συμπεράσματα

Σε αυτή την ενότητα είχαμε μια πιο προσεκτική ματιά στη δημιουργικότητα και τον ορισμό της. Εξηγήσαμε και περιγράψαμε τα 4 επίπεδα επάρκειας της δημιουργικότητας, εισήγαμε 7 δημιουργικές νοοτροπίες και την απλή τεχνική των ερωτήσεων για κάθε μία από τις δημιουργικές νοοτροπίες, προκειμένου να είμαστε σε θέση συνειδητά να εκπαιδεύουμε και να αναπτύσσουμε τη δημιουργικότητά μας. Στο κύριο μέρος της ενότητας εισαγάγαμε 4 τεχνικές δημιουργικότητας που χρησιμοποιούνται μαζί με τις πιο κοινές και διαδεδομένες τεχνικές δημιουργικότητας όπως brain writing και brain storming.