Edukacja dorosłych – innowacyjna dydaktyka

Cel modułu

Ten moduł ma służyć pogłębianiu świadomości na temat nowych koncepcji w kształceniu dorosłych. Projekt SPACE dotyczy współpracy online, zatem zwrócono szczególną uwagę na nową teorię edukacji o nazwie „konektywizm” oraz jej cechy szczególne, wyróżniające konektywizm na tle innych modeli kształcenia (dorosłych). Teorię konektywizmu i jej praktyczne zastosowania w edukacji powinni poznać zarówno nauczyciele i trenerzy, jak i uczący się i osoby pośredniczące w procesie kształcenia. Moduł zawiera krótki opis głównych teorii uczenia się wraz ze szczegółową analizą teorii konektywizmu oraz zestawienie porównujące poszczególne modele. Przedstawiono również przykłady zastosowania modelu i dalsze badania dotyczące edukacji dorosłych.

Efekty kształcenia z wykorzystaniem modułu

Zapoznanie się w wybranymi teoriami uczenia się
Możliwość wdrożenia przez nauczycieli i trenerów prawidłowych metod nauczania i uczenia się w danej grupie
Poznanie modelu konektywizmu
Pogłębienie zaangażowania w stosowanie opisywanych nowych technik
Możliwość pogodzenia międzygeneracyjnych różnic w edukacji

Wstęp

Edukacja dorosłych, innowacyjność i dydaktyka: oto trzy słowa kluczowe, których znaczenie musimy zrozumieć, by w sposób uporządkowany przyswoić najnowsze tendencje współczesnej dydaktyki.

Dydaktyka to inaczej sztuka nauczania. Pojęcie dydaktyki obejmuje wiele różnych czynników, charakteryzujących nauczanie. U swych źródeł dydaktyka była głęboko osadzona w moralności, w czasach współczesnych dydaktyka odnosi się do formalnej edukacji i środowiska nauczania. Jak zobaczymy, dydaktyka wykracza daleko poza standardowe ramy edukacji prowadzonej w klasie lekcyjnej i obejmuje wiele różnych czynników, zwłaszcza w edukacji dorosłych, i w dużym stopniu skupia się na edukacji nieformalnej i pozaformalnej.

Edukacja dorosłych to względnie młoda koncepcja w historii edukacji. W ujęciu tradycyjnym proces edukacji obejmował wyłącznie dzieci i młodzież w miejscu nauczania stacjonarnego (klasa lekcyjna). Jeżeli weźmiemy pod uwagę sławnych pedagogów, takich jak Comenius, stanie się jasne, że wiele technik, metodologii, sposobów organizacji klas szkolnych oraz w ogólnym ujęciu – koncepcji pedagogicznych – zostało opracowanych z myślą o najmłodszych generacjach, do stosowania w oficjalnym, wysoce zorganizowanym środowisku.

Dorośli uczący się charakteryzują się jednak bardzo różnorodnymi potrzebami, pochodzeniem, oczekiwaniami i możliwościami – w porównaniu do dzieci – zatem w ich edukacji należy stosować nowe metody pedagogiczne. Pomimo licznych badań, eksperymentów i metodologii opracowanych dla tej grupy wiekowej, kształcenie nauczycieli w wielu krajach skupia się głównie na pedagogice nauczania małych dzieci, a w kształceniu dorosłych brakuje profesjonalnych i zróżnicowanych postaw.

Innowacja oznacza “wprowadzenie czegoś nowego, nowych pomysłów i metod” (15) (http://www.merriam-webster.com/dictionary/innovative). Wcale nie jest oczywiste, co uznajemy za innowację i dlaczego. Istnieje wiele metod uznawanych za innowacyjne, choć już od dawna znalazły swoje miejsce w edukacji. Niekiedy tradycyjną dydaktykę stosuje się w nowych dziedzinach, w sposób uznawany za innowacyjny. W tym rozdziale przedstawimy kilka przykładowych trendów, które kształtują współczesną dydaktykę w edukacji dorosłych.

Podstawy dydaktyki

Aby zrozumieć podstawy dydaktyki stosowanej przez nauczycieli, należy w pierwszej kolejności bliżej poznać różne teorie uczenia się, obowiązujące w pedagogice. Teorie uczenia się determinują wiele czynników procesu nauczania. Teoria uczenia się odzwierciedla sposób, w jaki nauczyciel postrzega style uczenia się swoich uczniów. Istnieje całe mnóstwo różnorodnych poglądów i wiele różnych kategorii, do których przyporządkowuje się teorie uczenia się. Wśród najczęstszych wymienia się behawioryzm, kognitywizm, konstruktywizm i (od niedawna) konektywizm.

Behawioryzm bada głównie zachowania i zmiany, które można zaobserwować. Z tego względu behawioryzm koncentruje się na opracowaniu instrukcji, dzięki którym można wytworzyć nowe wzorce zachowania.
Kognitywizm bada procesy myślowe, które generują określone zachowania. Centralnym założeniem kognitywistycznej teorii uczenia się jest zatem kształtowanie (i reorganizacja) struktur poznawczych.
Konstruktywizm postuluje, że wiedza jest efektem interakcji pomiędzy istniejącą wiedzą a indywidualnym (lub społecznym) doświadczeniem (źródłem).
Konektywizm to nowe podejście, w którym uczenie się zdefiniowano jako „proces łączenia wyspecjalizowanych zestawów informacji, a powstałe połączenia, dzięki którym możemy uczyć się kolejnych rzeczy, są ważniejsze niż stan naszej obecnej wiedzy”. (16)

Spośród wspomnianych głównych teorii uczenia się, behawioryzm i kognitywizm uznaje się za bardziej tradycyjne podejście do epistemologii oraz uczenia się i nauczania, podczas gdy konstruktywizm i konektywizm uchodzą za bardziej nowoczesne i innowacyjne koncepcje. Nieuprawnione są jednak twierdzenia dowodzące bezwzględnej wyższości jednej teorii nad drugą. Przed podjęciem decyzji o przyjęciu określonych wzorcu do swojej pedagogicznej misji, pedagodzy muszą każdorazowo wziąć pod uwagę grupę docelową, jej możliwości, dostępne zasoby i materiały oraz wiele innych czynników.

W projekcie SP4CE mamy do czynienia ze współpracą w środowisku wirtualnym o całkowicie nowym aspekcie otwartej innowacji, zatem uznano za właściwe, aby skupić się na teorii konektywizmu i jej najbardziej innowacyjnych aspektach.

Konektywizm w skrócie

Konektywizm to teoria uczenia się w epoce cyfrowej. Stara się wyjaśnić wielowymiarowy proces uczenia się w dynamicznie zmieniającym się świecie wypełnionym technologią i połączonym w sieci. Wiedza rodzi się i traci aktualność w niespotykanym wcześniej tempie, co sprawia, że poznawanie faktów i informacji ustępuje miejsca umiejętnościom polegającym na dostosowaniu się do zmieniającej się bazy wiedzy oraz umiejętności dotarcia do najbardziej aktualnego i wartościowego zasobu informacji. Najważniejszym kanałem wiedzy i informacji w tym modelu jest sieć. Liczy się umiejętność rozpoznawania zależności i wzorców oraz tworzenia powiązań pomiędzy różnymi węzłami wiedzy. „Połączenia, dzięki którym możemy uczyć się kolejnych rzeczy, są ważniejsze niż stan naszej obecnej wiedzy”. (16)

Oto wybrane zasady konektywizmu, opracowane przez George»a Siemensa, głównego propagatora i ideologa konektywizmu:

Zasady konektywizmu:

Uczenie się i wiedza opiera się na różnorodności dostępnych opcji.
Uczenie się jest procesem łączenia się z wyspecjalizowanymi węzłami lub zasobami informacji.
Proces uczenia się może zachodzić w urządzeniach, które nie są ludzkimi narządami.
Zdolność do odnajdywania wiedzy jest ważniejsza niż to, co jest nam aktualnie znane.
Pielęgnowanie i utrzymanie połączeń jest potrzebne, aby ułatwiać proces uczenia się.
Fundamentalną umiejętnością jest zdolność dostrzegania związków pomiędzy polami, ideami i pojęciami.
Potrzebna mi teraz, najświeższa i rzetelna wiedza jest sednem uczenia się konektywistycznego.
Proces podejmowania decyzji sam w sobie jest już procesem uczenia się. Wybór, czego się uczyć, oraz znaczenie napływającej informacji są postrzegane przez pryzmat zmieniającej się rzeczywistości. Podczas gdy teraz dana odpowiedź jest poprawna, jutro może być niewłaściwa z powodu zmian w klimacie informacyjnym wpływającym na decyzję.

Porównanie różnych modeli uczenia się

Największym wyzwaniem, przed którym stają nauczyciele, trenerzy i moderatorzy, jest korzystanie z nowych narzędzi nauczania, między innymi rozwiązań teleinformatycznych, oraz pozwanie nowych stylów uczenia się i nadążanie za wymaganiami uczących się. Nie można wykluczyć, że uczący się nie są w pełni przygotowani do korzystania z nowoczesnej technologii oraz pozyskiwania i przetwarzania nowych informacji w sposób, jaki postuluje konektywizm. Z tego względu niezbędne jest, aby nauczyciel posiadał wiedzę teoretyczną na temat różnych stylów i modeli uczenia się i dostosowywał się do swoich uczniów. Poniżej przedstawiamy zestawienie przygotowane przez Georga Siemensa, przedstawiające różne modele uczenia się, jako pomoc dla nauczycieli i trenerów:

Własność	Behawioryzm	Kognitywizm	Konstruktywizm	Konektywizm
Jak się uczymy	Czarna skrzynka – w centrum zainteresowania są zachowania, które można zaobserwować	Proces uporządkowany, który można ująć matematycznie	Proces społeczny, znaczenie nadawane przez każdego uczącego się (personalny)	Proces zachodzący w obrębie sieci, społeczny, wspomagany technologiami, polega na rozpoznawaniu i interpretowaniu schematów
Czynniki wpływu	System nagrody, kary, bodźców	Istniejący schemat, wcześniejsze doświadczenie	Zaangażowanie, uczestnictwo, społeczne, kulturalne	Różnorodność sieci, siła powiązań, kontekst występowania
Rola pamięci	Pamięć jako nośnik zakodowanych powtarzających się doświadczeń, przy czym największe znaczenie ma nagroda i kara	Kodowanie, przechowywanie, wydobywanie	Wcześniejsza wiedza zmieszana z bieżącym kontekstem	Elastyczne schematy, reprezentacja aktualnego stanu, istnieje w sieci
Jak przebiega transfer wiedzy	Bodziec, odpowiedź	Powielanie konstruktów wiedzy „mędrca”	Uspołecznienie, socjalizacja	Podłączanie (dodawanie) węzłów i rozbudowywanie sieci (społęcznej/konceptualnej/biologicznej)
Najtrafniejsze wyjaśnienie typów uczenia się	Kształcenie oparte na zadaniach	Rozumowanie, jasno określone cele, rozwiązywanie problemów	Społeczne, niejednoznaczne („nieprecyzyjnie zdefiniowane”)	Kształcenie kompleksowe, dynamicznie zmieniające się podstawy, zdywersyfikowane źródła wiedzy

Tabela 2.3.1 Na czym polega podejście konektywistyczne? George Siemens, 12 września 2009 r.

Wnioski

Wyzwaniem dla współczesnych nauczycieli, trenerów i moderatorów jest uwzględnienie zmiennych środowisk i metod uczenia się i odpowiednie dostosowanie do nich metod nauczania. Aby tego dokonać, należy przyjąć zupełnie nowy punkt widzenia na wiele czynników, składających się na proces nauczania, między innymi rolę nauczyciela, organizację klasy, rolę i odpowiedzialności uczących się, jak również cele i zamierzenia oraz wymagane wyniki uczenia się oraz wiele innych.

We współczesnym nauczaniu (i w projekcie SPACE) wyróżniono następujące szczególne wyzwania w zakresie współpracy:

Uczenie się dorosłych z tradycyjnym nastawieniem we współczesnym środowisku uczenia się
Wieloaspektowe różnice międzypokoleniowe pomiędzy uczącymi się (studentami i przedsiębiorcami) a mentorami
Stosowanie technologii, które nie zapewniają zaplecza technologicznego niezbędnego do nowego typu uczenia się i współpracy