Cel modułu

W tym module przedstawiono koncepcję personalizacji edukacji i spersonalizowanego uczenia się oraz możliwości stosowania rozwiązań teleinformatycznych w zindywidualizowanych strategiach uczenia się. Wyjaśniono także zależności pomiędzy spersonalizowanym uczeniem się a kształceniem ustawicznym.

Efekty kształcenia z wykorzystaniem modułu

Uczestnicy szkolenia potrafią:

• Wyjaśnić, na czym polega spersonalizowane uczenie się
• Wymienić trzy typowe składniki spersonalizowanego uczenia się
• Opisać możliwości wykorzystania rozwiązań teleinformatycznych w spersonalizowanym uczeniu się

 

Wstęp

Koncepcja personalizacji kształcenia narodziła się w XIX wieku, wraz z opracowaniem przez Helen Parkhurst [59] daltońskiego planu laboratoryjnego, zgodnie z którym każdy uczeń może realizować swój własny program kształcenia, odzwierciedlający jego indywidualne potrzeby, zainteresowania i zdolności; plan daltoński miał służyć wdrażaniu uczniów do samodzielności, uczyć ich inicjatywy, umiejętności społecznych i wyrabiać poczucie odpowiedzialności wobec innych.

Według [58] pojęcie spersonalizowanego kształcenia lub personalizacji w edukacji odnosi się do różnorodnych programów kształcenia, doświadczeń edukacyjnych, podejścia instruktażowego oraz strategii ukierunkowanych na pomoc akademicką, które mają stanowić odpowiedź na różne potrzeby edukacyjne, zainteresowania, aspiracje poszczególnych uczniów oraz kontekst kulturowy, z którego się wywodzą. Zgodnie z definicją przedstawioną w [60]: Spersonalizowane kształcenie polega na dostosowaniu pedagogiki, programu kształcenia i środowiska nauczania przez lub dla uczących się, aby spełnić odmienne potrzeby i aspiracje edukacyjne. Spersonalizowane kształcenie w ujęciu ogólnym postrzega się jako alternatywę dla rozwiązań uniwersalnych stosowanych w szkolnictwie, w których nauczyciele mogą realizować dany program kształcenia obejmujący wszystkich uczniów, posługując się tymi samymi poleceniami, zadaniami i metodami oceny, bez konieczności wprowadzania znaczących zmian w odniesieniu do indywidualnych uczniów. W kontekście spersonalizowanego uczenia się stosuje się także określenie „kształcenia zorientowanego na studenta” (SCL, ang. Student Centered Learning); SCL zakłada, że głównym kryterium podczas podejmowania istotnych decyzji edukacyjnych i instytucjonalnych są indywidualne potrzeby edukacyjne uczniów, które mają pierwszeństwo przed rozwiązaniami dogodniejszymi lub logistycznie prostszymi do zrealizowana dla nauczycieli i szkół. Koncepcja personalizacji znajduje powszechne zastosowanie w e-nauczaniu.

Już na samym wstępie należy zaznaczyć, że spersonalizowane kształcenie nie oznacza powrotu do teorii kształcenia zorientowanego na studenta i nie polega na oddzieleniu uczniów / studentów, by mogli uczyć się na swój własny sposób. Podstawowym założeniem spersonalizowanego kształcenia jest podwyższenie standardów poprzez dostosowanie nauczania i uczenia się na zdolności i zainteresowań uczących się.

Spersonalizowane uczenie się zasadniczo składa się z pięciu kluczowych elementów, które należy zrozumieć, aby sprawić, by uczący się aktywnie zaangażowali się w zarządzanie własnym kształceniem:

1. Nauczenie się, jak się uczyć: uczący się muszą rozwinąć własny repertuar umiejętności i strategii uczenia się, które pozwolą im świadomie kierować własnym rozwojem
2. Ocena uczenia się: stosowanie wielu technik oceny, ze szczególnym uwzględnieniem formatywnej oceny angażującej uczącego się.
3. Strategie nauczania i uczenia się: rozwój pełnego repertuaru strategii, dzięki którym uczący się i nauczyciel mogą podejmować świadome decyzje, jaką strategię wybrać i kiedy.
4. Wybór programu kształcenia: uczący mogą korzystać ze wspomaganych możliwości rozwoju indywidualnych ścieżek kształcenia, by rozwijać umiejętności, a nie wiedzę.
5. Mentoring i wsparcie: kształtowanie indywidualnej relacji pomiędzy uczącym się a dorosłym mentorem oraz systemu wzajemnego wsparcia ze strony rówieśników.

 

Teleinformatyka jako wsparcie w kształceniu spersonalizowanym

Rozwój technologii teleinformatycznych i narzędzi do opracowywania treści cyfrowych sprawił, że spersonalizowane kształcenie stało się powszechnie dostępne. W [61] wymieniono następujące korzyści z zastosowania teleinformatyki (ICT) w uczeniu się:

• ICT może prezentować treści w sposób angażujący i atrakcyjny
• ICT pomaga nauczycielom dokumentować i stale monitorować postęp każdego studenta
• ICT umożliwia spersonalizowane przedstawianie każdemu uczniowi z osobna istotnych materiałów edukacyjnych
• ICT może służyć do tworzenia społeczności złożonych z różnych instytucji edukacyjnych, zespołów studentów lub nauczycieli
• ICT ułatwia nabywanie umiejętności uczenia się

ICT umożliwia wdrożenie powyższych elementów w procesie spersonalizowanego uczenia się:

• Ocena uczenia się: Ocena w tradycyjnej instytucji edukacyjnej jest zwykle ujęta w ramy sprawdzianów i egzaminów po zrealizowaniu każdej partii materiału. Uzupełnieniem egzaminów jest system ocen, porównujących osiągnięcia uczniów z określonymi standardami. W takim systemie trudno wygospodarować miejsce na ocenę indywidualnych potrzeb, zdolności i postępu uczniów. W wyniku rozwoju systemów zarządzania nauczaniem (LMS z ang.: Learning Management Systems) w edukacji zadomowiły się automatyczne systemy oceniania. Można gromadzić kompleksowe dane na temat postępów ucznia wraz z wynikami testów wielokrotnego wyboru, portfolia, bieżące prace, wyniki indywidualnych rozmów, itd. Nauczyciele mogą korzystać z tych informacji podczas podejmowania decyzji o dostosowaniu poleceń stosowanych w procesie nauki do każdego ucznia.
• Skuteczne nauczanie i uczenie się: Nawet najlepsi nauczyciele muszą stosować uniwersalne strategie nauczania, aby realizować program kształcenia w tradycyjnej klasie szkolnej. To uniwersalne podejście jest niejako warunkiem niezbędnym, by funkcjonowanie szkoły było w ogóle możliwe. Z kolei technologie informatyczne umożliwiają wprowadzenie spersonalizowanego nauczania poprzez dostosowanie strategii uczenia się i treści do indywidualnych uczniów. Podejście spersonalizowane zyskało popularność w e–learningu, nauczaniu z wykorzystaniem sieci komputerowych i Internetu, ale można je też w sposób selektywny stosować w tradycyjnej szkole, wplatając treści cyfrowe do indywidualnego nauczania.
• Personalizacja programu kształcenia: W standardowym środowisku klasy lekcyjnej uczniowie muszą realizować ten sam program kształcenia w tempie, które pozwala opanować materiał najmniej zdolnym uczniom. Spowalnia to postęp w nauce najzdolniejszych uczniów. Z kolei komputery i telefony komórkowe umożliwiają personalizację nie tylko ścieżek kształcenia, ale również programów nauczania. Każda osoba w klasie może otrzymać taki materiał, który odpowiada jej potrzebom. System zarządzania nauczaniem umożliwia śledzenie postępów każdego ucznia w klasie, a dzięki temu wszyscy uczniowie realizują podstawowy materiał, a najzdolniejsi uczniowie mają dodatkowo możliwość dokładniejszego opanowania danych treści.
• Zmiany w sposobie działania placówek edukacyjnych: Technologie informatyczne nie przyniosły rewolucji w instytucjach edukacyjnych. W większości z nich komputery stosuje się głównie w nauczaniu informatyki, a inne przedmioty są nauczane w tradycyjny sposób. Jednak zastosowanie komputerów i telefonów komórkowych w spersonalizowanym uczeniu się i nauczaniu całkowicie przekształca ten proces oraz zmienia organizację instytucji edukacyjnych. W nowej organizacji klasy centralnym punktem są uczniowie, a nie nauczyciel. Zamiast typowych rzędów ławek wyposażenie klasy można ustawić w ten sposób, aby uczniowie – wyposażeniu w osobiste komputery lub tablety – byli zwróceni twarzą do innych uczniów i do nauczyciela. Systemy zarządzania nauczaniem upraszczają organizację pracy w klasie lekcyjnej oraz dostosowanie materiałów edukacyjnych do indywidualnych uczniów, którzy zyskują dostęp do rozszerzonych treści w ramach programu nauczania.
• Kształcenie poza klasą i salą wykładową: W świecie bez technologii informatycznych zaangażowanie uczniów, entuzjastów i specjalistów w danej branży w proces edukacji wymaga ich obecności w klasie lekcyjnej. Obecnie eksperci mogą opracowywać treści nauczania w formie cyfrowej i wykorzystywać wielokrotnie w nauczaniu uczniów i studentów. Studenci mogą komunikować się ze sobą poprzez narzędzia Web 2.0 i portale społecznościowe. Postęp w nauce poszczególnych uczniów można monitorować online. Urządzenia mobilne i dostęp do Internetu umożliwiają kontynuowanie nauki w dobrze znanym środowisku nauczania z dowolnego miejsca.

Pojawiają się też głosy, że spersonalizowane kształcenie może pomniejszyć i osłabiać relacyjne i etyczne aspekty edukacji. Aby tego uniknąć, nie można dopuścić do tego, by personalizacja w edukacji przybierała ekstremalne formy i przekształciła się w samodzielne uczenie się. Nauczyciel powinien łączyć spersonalizowane kształcenie z innymi technikami nauczania (nauczanie w niewielkich grupach, mentoring, itp.).

Spersonalizowane kształcenie, kształcenie „skrojone na miarę” i kształcenie ustawiczne

Spersonalizowane kształcenie uznaje fakt, że uczniowie rozpoczynają proces kształcenia, dysponując odmiennymi „zestawami startowymi” złożonymi z różnych talentów, zdolności i umiejętności. Uznanie tego faktu może przyczynić się do skuteczniejszego przekraczania barier w edukacji. Uznano również, że uczniowie muszą „nauczyć się, jak się uczyć” oraz korzystać z różnych możliwości i wsparcia, by jak najlepiej poradzić sobie w dorosłym życiu. [60]

Stosując kształcenie spersonalizowane, nauczyciele pracują z indywidualnymi uczącymi się, oceniając ich wcześniejsze osiągnięcia i doświadczenia (osobiste, społeczne i edukacyjne), potrzeby, interesy i aspiracje. Następnie ustalają, co uczący się muszą zrobić i osiągnąć, by dotrzeć do miejsca, w którym chcą się znaleźć. Uczący się powinni określić i wyznaczyć sobie cele, aby zyskać jak największe szanse na realizację swoich ambicji. Należy też ustalić harmonogram ocen i zaplanować metody wsparcia w ramach indywidulanego planu kształcenia. Opracowany plan jest swego rodzaju przewodnikiem po ustawicznym kształceniu.

 

Zgodnie z [62] warunkiem realizacji indywidualnego planu kształcenia jest upełnomocnienie uczących się, czyli:

• Zaangażowanie w opracowanie harmonogramów pracy, planowanie i realizację sesji, planowanie i realizację tutoriali grupowych, mentoring rówieśników, planowanie i opracowanie programu działań wzbogacających proces kształcenia. Udział uczących się w powyższych działaniach jest wyrazem spersonalizowanego kształcenia. Dodatkowo uczący się zyskują głębsze poczucie odpowiedzialności za własne działania i ich skutki, oraz świadomość pożytków, wynikających z własnych działań.
• Świadomość: kryteriów oceny badanych kwalifikacji; możliwości uzyskania wsparcia; dokonanego postępu; kroków niezbędnych do osiągnięcia długoterminowych celów; możliwości dalszego rozwoju oraz codziennych działań realizowanych w danej szkole. Jeżeli uczący się są świadomi, mają większe szanse na to, by podejmować właściwe decyzje i zyskać największe szanse na osiągnięcie sukcesu.
• Bycie wysłuchanym: szkoły i nauczyciele powinny wysłuchać i uwzględnić poglądy i opinie uczniów. W tym kontekście ważną rolę odgrywają samouczki (tutoriale) i informacje zwrotne.

Wnioski

 

W tym module przedstawiono koncepcję personalizacji w edukacji oraz spersonalizowanego kształcenia, jak również pięć typowych komponentów, które składają się na proces zindywidualizowanego kształcenia. Wyjaśniono również, w jaki sposób korzystać z narzędzi teleinformatycznych na poszczególnych etapach spersonalizowanego kształcenia. Opisano także zależności pomiędzy spersonalizowanym uczeniem się a kształceniem ustawicznym.